De dames van de Waterstad
‘Mijn liefste wens? Het liefst zou ik hier in deze buurt een permanente expositieruimte hebben, waar we de rijke historie van de Waterstad kunnen laten zien en waar mensen hun verhalen kwijt kunnen.’ Aan het woord is Margreet Doe (1951). Samen met Elbrig de Groot (1949), Fieke Bregman (1952) en Myranda Mulder (1955) vormt zij sinds 2014 het ‘Waterstadgenootschap’.
Buurt met een verhaal
Waterstad is het gebied tussen de Blaak en de Nieuwe Maas, tussen Oostplein en Leuvehaven. Het was in de 17e eeuw het eerste grote uitbreidingsgebied van Rotterdam buiten de middeleeuwse stadsdriehoek. Eeuwenlang was het een rijke koopmansbuurt.
De werven en fraaie koopmanshuizen maakten in de loop van de eeuwen plaats voor een levendige havenbuurt, met beurtdienstvaart, bedrijven, kantoren en woningen. Bij het Duitse bombardement van 14 mei 1940 ging het hele gebied in vlammen op, op een klein stukje rond het Witte Huis na.
‘Het gebied was na de oorlog heel lang alleen een haven- en kantorenwijk’, vertelt Margreet. ‘Pas begin jaren ’80 werd het als woongebied ontwikkeld. Ikzelf ging er in 1981 wonen aan de Scheepmakerskade, het gebied dat daarvoor jarenlang het domein van binnenschippers en vrachtrijders was geweest.
In het begin was het echt pionieren: er was niks, geen voorzieningen, geen winkels, geen groen.’ De laatste jaren is het gebied juist volop als woongebied in ontwikkeling en zeer in trek: de woongebouwen schieten aan alle kanten de lucht in, oude kantoren worden gesloopt of herontwikkeld.
Fieke: ‘Die nieuwe bewoners hebben meestal geen idee waar ze terechtkomen. Ze hebben geen idee van de geschiedenis van dit stuk stad. Met het Waterstad-genootschap willen we proberen, die geschiedenis tot leven te brengen.
Het verbinden van de nieuwe stad met de oude stad, zeg maar. En dat heeft succes: steeds meer mensen weten ons te vinden, bijvoorbeeld ook oud-bewoners die nog van zichzelf of van hun ouders verhalen kennen over deze buurt.’
Ontdekkingstocht in het verleden
‘We werken niet heel systematisch. Als iemand een vraag heeft over vroeger, een straatnaam, een vooroorlogse foto, dan duiken we erin. En vaak komen we dan zelf ook op nieuwe ontdekkingen. Die verwerken we dan in folders en ander beeldmateriaal wat we verspreiden op buurtfeesten en inspraakavonden.
We hebben nu al zo’n tien folders over verschillende plekken laten maken, onder de titel ‘Het geheim van Waterstad’.
‘Van het één komt dan het ander en voor je het weet heb je een nieuw verhaal, een nieuwe invalshoek. Zo kwam iemand aanzetten met een brief van zijn grootvader, die in 1898 nog bezwaar heeft gemaakt tegen de bouw van de Regentessebrug – hij vond het toen een belemmering voor de scheepvaart, maar nu is het één van de weinige overblijfselen van de vooroorlogse Waterstad waar we heel zuinig en trots op zijn.’
Tastbare geschiedenis
‘Als het even kan willen we de geschiedenis van dit gebied zichtbaar maken, tastbaar,’ zegt Elbrig. ‘Dat kan heel concreet door letterlijk stukjes stad terug te brengen naar hun oorsprong. Na het bombardement hebben ze, zo goed en kwaad als het kon, onbeschadigde stukken van verbrande en ingestorte gebouwen uit het puin gehaald: gevelstenen, ornamenten, beeldhouwwerken.
Door onze contacten met Museum Rotterdam kwamen we erachter dat dit materiaal gewoon in hun depot ligt opgeslagen. We mochten daar ook eens een kijkje nemen. Zo vonden we daar gevel-elementen die in de Waterstad thuishoren: een gevelsteen van het Wijnkopersgilde uit 1728 en twee enorme beelden (‘Maas’ en ‘Rotte’) die in 1916 de ingang van een kantoorgebouw aan de Glashaven sierden.’
‘Dat soort dingen willen we dan (eruit) terugbrengen in de buurt van hun oorspronkelijke plek. Dan moet je contact zoeken met gebouw-eigenaars, projectontwikkelaars, architecten – en dat lukt ons aardig,’ lacht Margreet. ‘Gelukkig is ook in die kringen steeds meer belangstelling voor ‘context’ en ‘hergebruik’. Die twee beelden komen straks te staan in de entree van de nieuwe Glashaventoren. De architect daarvan was erg enthousiast’, weet Elbrig.
Oud en nieuw tesamen
‘Een van onze eerste successen was dat we in 2018 een grote zwart-wit-foto van de vooroorlogse toestand van de Wijnhaven konden aanbrengen, bij de trap van de André van der Louw-brug’, zegt Elbrig.
‘Dat is een mooi voorbeeld van hoe we het verleden zichtbaar willen maken: het gezichtspunt van die vooroorlogse fotograaf is precies de plek waar nu die foto hangt.’ Fieke vult aan: ‘Dat is ook ons nieuwste project: we zoeken met een oude foto precies dezelfde gezichtshoek van toen op.
Dat is wel even een sport, want erg veel ‘ankerpunten’ zijn er natuurlijk niet. Eigenlijk alleen het Witte Huis en de loop van de rivier, de Boompjes en de binnenhavens zijn dan nog herkenbaar.’
Exposities en rondleidingen
Fieke: ‘En dan zijn er natuurlijk de rondleidingen, wandelingen van anderhalf à twee uur door het gebied, die Myranda verzorgt.’ Margreet: ‘Laten we die expositie, in 2020, onderin de Red Apple niet vergeten. Dat deden we samen met het Platform Wederopbouw Rotterdam. Een groot succes: veel bezoekers, veel nieuwe verhalen gehoord. Toen hadden we al het idee: dit zouden we vaker, of liefst nog: permanent, moeten doen. De buurt verdient het.’
Belangstelling? info@waterstadgenootschap.nl ; www.maritiemdistrict.nl ; www.wederopbouwrotterdam.nl
(PA)
