De schatkamer van Rotterdam, Open dag Stadsarchief
Het stadsarchief van Rotterdam, ook wel bekend als het gemeentearchief hield op 28 oktober jl. een open dag. Het was een drukte van belang want rond het middaguur waren alle rondleidingen tot 16.00 uur al volgeboekt. Voor de Rotterdammer en de geïnteresseerde was het een kennismaking met de geschiedenis en het erfgoedverleden, maar ook hoe ‘ons Rotterdams verleden’ bewaard, bewaakt en tentoongesteld wordt.
Vooraf aan de rondleiding kon in het kader van de afschaffing van de slavernij 150 jaar geleden, de tentoonstelling Koloniaal Rotterdam in het archief bezocht worden. Het laat de koloniale betrokkenheid van Rotterdam in het slavernijverleden zien.
Het stadsarchief beschikt over drie depots, elk depot is net zo groot als een voetbalveld. In deze depots ligt goed geconserveerd het verleden en heden van Rotterdam opgeslagen. Normaal zijn de depots niet voor het publiek toegankelijk, alleen tijdens deze open dag ging het depot even voor het publiek open. Tijdens de rondleiding werden we meegenomen naar één van deze depots.
Dit depot bleek een soort van schatkamer te zijn. Zo kregen wij de zeer zeldzame atlas van cartograaf Abraham Ortelius te zien. Deze atlas is in 1587 bij Plantijn in Antwerpen gedrukt en heeft prachtige ingekleurde prenten met goudopdruk van toen nog onbekende werelddelen. Maar het depot herbergt meer. Vroeger hadden de rijke families van Rotterdam hun eigen archief, maar dit werd soms na overlijden door familieleden aan het Stadsarchief overgedragen.
Zo beschikte het stadsarchief over een uitgebreid archief van de gefortuneerde burgerij van Rotterdam. Helaas is veel archief ook verloren gegaan tijdens het bombardement van Rotterdam in 1940.
Het fotoalbum en de fotocollectie van de familie Hoboken is gespaard gebleven. Het biedt een intiem kijkje in de wereld van een vermogende Rotterdamse familie. Maar er is ook een fotoalbum uit de nalatenschap van een Rotterdamse inspecteur van bouw en woningtoezicht.
Deze ijverige ambtenaar was zo trots op zijn werk en op Rotterdam dat hij de hele wederopbouw van Rotterdam documenteerde met prachtige foto’s van de aanleg van het Hofplein en het Centraal Station. Een recenter fotoalbum is een reportage over Jeugdland, welke Rotterdammer is daar in de zomer niet naar toe geweest? Het doet je weer terug verlangen naar ‘chocomel en krentebol’.
Maar wat doet een stadsarchief nu precies? Volgens de archiefwet is het een archiefbewaarplaats voor de gemeente. Dus alle stukken die van de gemeente komen verzamelen ze. In het stadsarchief ligt 700 jaar geschiedenis opgeslagen.
Topstukken uit het stadsarchief zijn een ondertekend document met de stadsrechten uit 1340, maar ook het niet ondertekende Duits ultimatum dat in 1940 uiteindelijk leidde tot het bombardement van de binnenstad van Rotterdam.
In het stadsarchief vind je ook de stadskaart van Rotterdam van Johannes de Vou uit 1694, hierop kun je duidelijk zien hoe Rotterdam ooit als ‘stadsdriehoek’ begon. Naast dat het een plattegrond laat zien van Rotterdam, is de kaart rijk geïllustreerd met de 10 heerlijkheden die Rotterdam toen bezat.
Je ziet de wapenschilden van de regenten en de burgemeesters en 12 belangrijke gebouwen, zoals het Schielandhuis, de Laurenskerk en het oude stadhuis.
Onderaan de kaart bevind zich een gezicht op de stad vanaf de Nieuwe Maas. De kaart van de Vou is in het depot opgeborgen, maar het stadsarchief heeft de kaart als een groot tapijt laten uitvoeren, die in de grote zaal van het Stadsarchief valt te bewonderen.
De rondleiding voert ons verder naar charters. Het stadsarchief beheert duizenden charters. Charters zijn aktes of oorkondes waarin rechten worden beschreven of verleend die vervolgens bekrachtigd zijn met een zegel. Er hangen verschillende charters, zoals de stadsrechten van Rotterdam, maar ook een charter waarop keizer Napoleon, Rotterdam op 20 juni 1811 een nieuw stadswapen verleent: het Rotterdamse wapen wordt uitgebreid met drie keizerlijke bijen.
Bijzonder aan deze charter is de zegel die nog in topconditie is. Na de Franse tijd zijn de drie bijeen overigens weer van het stadswapen gehaald. Een van de laatste charters is van Koning Willen II die de Rotterdamse ondernemer Reuchlin in de adelstand verhief. De collectie van charters zijn achter gordijnen in het donker aan lijnen opgehangen.
Het lijkt net wit wasgoed op een sombere dag. Heel even mogen we er een blik op werpen en dan gaan de gordijnen weer dicht i.v.m. met de lichtgevoeligheid.
Even verderop lopen we langs een stellage met allemaal rollen, ‘de rollen berging’, waar documenten in zitten die niet liggend opgeborgen kunnen worden. Vaak zijn het ontwerp of bouwtekeningen.
Zo hangt er de ontwerptekening van Marius Richters voor de glas in loodramen van de Zuiderkerk. Helaas is de kerk met het bombardement verloren gegaan, net toen de ramen er in zaten. Dat was heel spijtig, maar het stadsarchief is blij dat ze nog wel de originele ontwerptekeningen hebben.
Dankzij een archivaris die rond 1900 oog had voor affiches, bezit het stadsarchief de grootste collectie Nederlandse affiches. Deze archivaris vond het leuk om reclame platen van Rotterdamse bedrijven te verzamelen, zoals van Van Nelle en de HAL. Destijds was dit revolutionair om reclame platen en affiches te verzamelen, omdat het archief er toch meer voor was om ‘deftige documenten’ te verzamelen. De daaropvolgende archivaris had niets met de verzameling van reclame platen en verplaatsen het archief naar de zolder aan de Mathenesserlaan.
Tijdens de 2e wereldoorlog hebben medewerkers van het stadsarchief deze collectie op zolder gevonden en zijn dit gaan inventariseren en archiveren. Dat het stadsarchief nog steeds geheimen herbergt weten archiefmedewerkers zeker. Een medewerker van het stadsarchief had vorig jaar, (het jubileumjaar van het rampjaar 1672) nog een oude ondertekende brief van Johan de Witt gevonden waarin hij de opstand aankondigde, dat zijn leuke vondsten.
Een uitgebreid verhaal over het Rotterdamse rampjaar 1672 valt te lezen op de website van het stadsarchief onder het kopje verhalen.
In het depot vind je ook een Rotterdamse krantencollectie van 1717 tot vandaag, de bibliotheek van Pim Fortuyn, het archief van Sparta, ontelbare Rotterdamse ansichtkaarten, de passagierslijst van de Holland Amerika Lijn, aktes, dagboeken, fotoalbums, platencollectie, suikerzakjes, honderdduizenden prenten, foto’s, films, kaarten, affiches, bouwtekeningen en 20 kilometer papieren archiefstukken. En dan moet het Erasmus archief er nog aan toegevoegd worden. Wat ze allemaal gemeen hebben is dat het over Rotterdam gaat!
Voor de tijd van de fotografie wilden men de stad al laten vast leggen, dat deed men met prenten. Er waren overeenkomsten met ‘stadstekenaars’ die een bepaald aantal tekeningen per jaar over Rotterdam indiende. Hierdoor is er een uitgebreid prenten kabinet en is de geschiedenis van Rotterdam, naast fotografie, ook in beeld weergegeven.
Deze traditie bestaat nog steeds en afgelopen jaar zijn er drie nieuwe stadstekenaars met een bepaald thema aangesteld. Elk jaar hangt het werk van de stadstekenaars enkele weken met de tentoonstelling Getekend: Rotterdam! in de Kunsthal.
Voor dit jaar is het thema Urban Jungle en de tentoonstelling van de stadstekenaars 2023 is nog tot 4 februari 2024 in de Kunsthal te zien. Daarna worden de tekeningen opgenomen in de collectie van het Stadsarchief.
Een grote uitdaging waar het stadsarchief nu voor staat is de digitalisering van alle stukken.
Er is een E-depot met gedigitaliseerd beeldmateriaal, maar men weet niet of je over een paar jaar nog online beeldmateriaal uit 2001 kunt openen. Het blijft een zoektocht naar de meest duurzame manier van digitale opslag.
Waar je bij analoge opslag nog boeken uit 1657 kunt naslaan, is dat bij digitale opslag nog onbekend.
Volgend jaar houdt het stadsarchief weer een open dag, zeker een aanrader!
(Joke Mulder)
